Van xocoatl tot fosco chocolademelk

VAN XOCOATL TOT FOSCO CHOCOLADEMELK

Xocoatl

De geschiedenis van de chocolademelk zoals wij deze nu kennen begint in de valleien van Midden-Amerika, waar de Azteken een drank brouwden van cacaobonen die Xocoatl werd genoemd. De Xocoatl bevatte, volgens de Azteken, de wijsheid van de goden en ging vermoeidheid tegen. Xocoatl werd gemaakt door geroosterde cacaobonen te kloppen met water en kruiden tot een bittere drank. Deze drank kon worden verrijkt door er pepers of bloemen aan toe te voegen. Soms werd er een vorm van maïsmeel als verdikkingsmiddel gebruikt.

Het Spaanse geheim

Pas rond het jaar 1500 werd de chocoladedrank voor het eerst beschreven door de Spaanse missionaris Diego de Landa .In 1528 liet de Spaanse veroveraar Hernán Cortés zich verrassen door een Azteekse vorst met een mystieke bittere drank: de Xocoatl. Hernán werd direct gegrepen door de kracht van de cacaobonen en besloot om deze mee terug te nemen naar Spanje. Echter, omdat cacaobonen toen nog erg schaars waren, bleef het een goed bewaard geheim voor zo'n 100 jaar. Alleen monniken mochten cacaobonen bewerken. Deze Spaanse monniken maakten nieuwe combinaties met bijvoorbeeld melk, suiker, kaneel of vanille, maar ze vonden ook uit dat de cacaodrank lekkerder smaakt als deze warm is. De cacaobonen waren dus alleen bestemd voor de Spaanse monniken, maar de Spaans schepen die deze bonen naar Spanje brachten werden met zekere regelmaat overvallen. De aanvallers zagen de bonen echter aan voor schapenkeutels en ze werden zonder pardon overboord gegooid. Hierdoor bleef het een Spaans geheim

Chocolademelk naar Europa

De eerste stap naar de rest van Europa kwam pas toen de Italiaan Francesco Carletti, die ook naar Midden-Amerika gereisd was, cacaobonen leverde aan het Franse hof van Lodewijk XIII. Dit gebeurde in 1615, toen Lodewijk XIII trouwde met Anna van Oostenrijk, de dochter van Filips III van Spanje. De Spaanse recepturen met cacao kwamen zo ook in handen van de Italianen. Door de handel in Zuidwest-Europa raakten ook de Fransen bekend met de cacaoboon, waarna de Fransen de eerste cacaoplantages aanlegden op Cuba en Haïti.

Chocolademelk naar Nederland

De Spanjaarden namen de cacaobonen mee naar Europa, en vanaf begin 17e eeuw was de bittere cacaodrank ook in Nederland bekend. Cacaobonen werden naar Zeeland vervoerd vanuit Trinidad en vanuit eigen plantages in Suriname. Ze werden in met wind, mens of dierkracht aangedreven molens vermalen tot “Zeeuwse chocolaad”. Alleen in Middelburg staat nog één van de allereerste bedrijfjes, dat eigendom was van de familie Fak Brouwer; het produceerde tussen 1703 en 1893. Het product bestond uit kleine, donkere en heel bittere cacaotabletten en blokjes, de zogenaamde Zeeuwse koekjes, die ook heel vet waren, omdat alle cacaoboter er nog in zat. Eenmaal opgelost in warme melk of heet water, ontstond een zware, vettige cacaodrank, de socculate, die heel anders smaakte dan de chocomel die we nu drinken. Socculate werd op smaak gebracht met anijs, nootmuskaat, kaneel, amber en vanille of suiker

Hollandse methode

In 1828 introduceerde Coenraad Johannes van Houten de zogenaamde ‘Hollandse methode’ in de cacao-verwerking. De uitvinding van Van Houten bestond uit twee delen. Allereerst verwijderde hij doorverwarming en persing meer dan de helft van het vet uit de gebrande cacaobonen. Ten tweede liet hij cacaopoeder reageren met potas, waardoor de kleur van de cacaopoeder mooier werd, de oplosbaarheid in water of melk verbeterde, en de resulterende drank lichter verteerbaar was en lekkerder gevonden werd. Door Van Houten’s dubbele uitvinding werd het mogelijk om cacaopoeder te maken en ook de chocoladerepen en andere producten zoals we die vandaag kennen. Het maken van cacaopoeder is een zaak van grote industriële bedrijven, terwijl de verwerking tot chocoladeproducten ook in kleine bedrijven plaats kan vinden

De weg naar chocolademelk

In 1849 werd er suiker en cacaoboter toegevoegd aan de cacaopoeder door de firma Joseph Fry & son uit Engeland. Zij ontdekten dat je op deze manier chocoladerepen kan maken. Pas later kwamen de bonbons, paaseieren en alle andere vormen. Van de geperste bonen, samengevoegd met warme melk of water, werd Socculate gemaakt. Een erg bittere chocoladedrank die op doktersrecept verkrijgbaar was. Pas in 1828, toen een nieuw soort behandeling werd uitgevonden door C.J. van Houten, werd cacao zoeter en beter oplosbaar.

De enige echte ?

In 1932 werd de eerste houdbare chocolademelk geïntroduceerd door Nutricia. Deze chocolademelk heette toen nog Melcola. Deze werd gratis in enkele lunchrooms aan bezoeksters uitgereikt. De drank sloeg, bij de voornamelijk vrouwelijke gasten, goed aan. Een tegenvaller kwam toen de naam Melcola niet bij het 'Bureau voor den Industriëlen Eigendom' te deponeren was, want Melcola bleek niet voor registratie vatbaar.

Het handelsmerk ‘Chocomel’ werd in 1932 geïntroduceerd en gedeponeerd door Martien Breij uit Baarn. Na de Tweede Wereldoorlog verkocht de weduwe van Breij de merknaam aan Nutricia, naar verluid voor 50 gulden, waardoor de naam Chocomel in Nederland wel gebruikt kon worden door "Nutricia". In België echter stuitte men op veel meer verzet. Chocomel werd in België 'C..c.mel' genoemd, met puntjes in plaats van een aantal letters. In de volksmond werd dat al snel 'Cécémel', dat sindsdien in België voor 'de enige echte' doorgaat.

Sterliseren van chocolademelk

De Nederlandse Warenwet schrijft voor dat chocolademelk uit koemelk moet worden bereid, waaraan cacaobestanddelen worden toegevoegd. Het melkvetgehalte moet ten minste 2,6% bedragen Chocolademelk wordt gemaakt van volle, halfvolle of magere koemelk, vermengd met cacaobestanddelen, suiker, verdikkingsmiddelen en geur- en smaakstoffen. Soms wordt er melkpoeder gebruikt in plaats van verse melk, maar chocolademelk is altijd gesteriliseerd. Naast de cacaobestanddelen komen er ook nog suiker, verdikkingsmiddelen en geur- en smaakstoffen in.

Bij steriliseren wordt melk zodanig verhit dat alle ziektekiemen, maar ook alle onschadelijke bacteriën worden gedood. Vroeger werd een sterilisatiemethode gebruikt waarbij de chocolademelk langere tijd boven de 100 graden Celsius werd verhit. Tegenwoordig wordt de chocolademelk U.H.T. gesteriliseerd. UHT staat voor: Ultra High Temperature (Uiterst Hoge Temperatuur). Bij deze nieuwe methode wordt de melk - vaak met met behulp van oververhitte stoom (maar ook met behulp van dubbele platen of buizen net zoals als bij het pasteuriseren) zeer kort verhit op een temperatuur van 135 graden Celsius. De op deze wijze gesteriliseerde melk heeft geen kooksmaak. De chocolademelk, afgevuld in flessen, gaan door een continu-sterilisator, de zogenaamde UHT sterieltoren, en wordt op deze wijze op een constante temperatuur gesteriliseerd.

Fosco

Al was en is het merk Chocomel nu een van de bekendste in ons land en België, er waren er zeker tientallen meer, zoals een zeer goede: "Fosco" genaamd, van een van de vele cacao-verwerkende bedrijven in Amsterdam. Oprichter was de heer F. Korff (1791 – 1888), een bekende handelaar in specerijen in de stad. Hij begon in 1811 met de productie van ‘Zeeuwse chocolaad’ in de windmolen De Goede Verwachting aan de Spaarndammerdijk, die tot 1871 in bedrijf bleef.

M.L. Hasselhof-Lich

In 1901 werd "Fosco" door zijn opvolger M.L. Hasselhof-Lich op de markt gebracht. Het recept van deze vermaarde chocolademelk, dat overigens zeer geheim was en mogelijk nog steeds is, werd door hem herontdekt; het was een vloeibare chocoladesiroop die na de fabricage werd afgevuld in bruine beugelflessen, en die men aan moest lengen met spuitwater of melk.

De merknaam "Fosco", zo vermoed men, werd bedacht door Hasselhof-Lich zelf, waarschijnlijk was dat op zijn vakantie in Italië. Hasselhof-Lich was een fervent liefhebber van de paarden-
rennen aldaar en zijn favoriet luisterde naar de naam "Fosco", wat zoveel betekent als donker gekleurd. Mogelijk vond hij dat ook wel en toepasselijke naam voor zijn net herontdekte chocoladedrank.

Fosco een geliefde drank

Jarenlang was het een geliefde drank onder vooral de dames en hun kroost, het was een welkome afwisseling van de koffie en thee bij een bezoek aan een horeca-gelegenheid. De café- uitbaters waren er op den duur toch wat minder blij mee, want het bereiden nam nog al wat tijd in beslag en als er wat minder vraag was bleven zij met de vers ingekochte melk zitten, ook kregen zij steeds meer concurrentie van de melkfabrieken die chocolademelk veel eenvoudiger en goedkoper konden leveren.

Wanneer precies is voor mij niet te achterhalen, maar "Fosco" verdween geheel uit de handel, waarschijnlijk omdat er genoeg andere merken, en ook nog eens kant en klare chocoladedranken, werden aangeboden door de vele zuivelfabrieken in ons land, die ook nog eens een stuk goedkoper waren, zoals de hiernaast rechts afgebeelde merken.

Vrumona

Blijkbaar vond men het bij "Korff" toch wel zonde, om met een van ouds populair merk als "Fosco" - want dat was het altijd geweest mede door zijn geheime samenstelling - helemaal niets te doen, want in 1960 kwam "Fosco" terug op de markt, maar nu als een kant en klare chocolademelkdrank.

Omwille van de hoge investeringen, vereist voor het nieuwe productieproces, zocht en vond "Korff" twee jaar later een partner in "Heineken". Er werd een contract gesloten waarin beide overeenkwamen dat "Korff" de ingrediënten, dus ook het speciale geheime "Fosco"-aroma aan zou leveren aan "Heineken" dochter "Vrumona" in Bunnik, die dan zowel de productie als de distributie zou gaan verzorgen. Limonadefabriek "Vrumona" kwam in heel Nederland bij alle Heineken-drankenhandels, dus de distributie van de "Fosco" was geen enkel probleem meer voor "Korff".

Van bruine beugelfles naar fles van helderglas

Bij het drinken van chocolademelk denkt men meestal aan koude winters, lekker bij de kachel, of bij een pauze tijdens het schaatsen op de bevroren wateren in ons land. "Fosco" was echter een zomerdrank, zoals de advertenties uit die tijd ons doen geloven.

Vele flesjes passeerden de revue, men begon in 1900 met een bruine beugelfles die vervangen werd door een eveneens bruin rond flesje met smalle hals, gemaakt voor een kroonkurk, waarbij de merknaam in het glas was mee geperst. Daarna volgde een flesje dat al bollig taps toe liep even eens werd afgesloten met een kroonkurk en dat in plaats van een etiket een op het flesje aangebracht "Fosco”- logo kreeg, afwisselend in geel en wit.

Zo half de jaren 70 werden de bruine flessen in de zuivel vervangen door wit glas, omdat men dacht dat de houdbaarheid dan beter zou zijn; zo ook het bruine "Fosco"-flesje, dat werd ook vervangen door een helder flesje met lange hals. "Vrumona" gebruikte dit soort flesje ook zelf voor zijn limonades. Gelijk met het vervangen van die flesjes had men bij "Heineken" besloten, ook omwille het vernieuwen van de sterilisator, de productie van "Vrumona - Bunnik" over te brengen naar "Melkunie - Overschie". Daar had men voldoende capaciteit genoeg met twee van die sterieltorens.

Het einde van Fosco

Geruime tijd kwamen de chauffeurs van "Vrumona" een volle vracht "Fosco" in Overschie opladen voor Bunnik, totdat men erachter kwam dat de eigen wagens van "Melkunie - Overschie" die de lang-houdbare producten vervoerden, bij dezelfde klanten kwamen als de wagens van "Vrumona". Bij "Heineken" besloot men toen om de "Fosco" voortaan door "Melkunie - Overschie" te laten vervoeren. Ik zelf heb vele pallets "Fosco" mogen vervoeren naar de diverse drankenhandels en distributiecentra in Nederland. Wat op een gegeven moment ons opviel, was dat er steeds minder van werd afgenomen, de oorzaak hiervan was

Bij "Melkunie-Overschie" werden vele soorten en merken chocolademelk geproduceerd, waaronder het eigen merk "Melfri", die buiten de hele en halve liters, ook in klein verpakking werd geproduceerd. Het is nooit een succes geworden in de horeca.

voornamelijk dat de vrachtwagens van "Nutricia" ook bij die zelfde drankenhandels en distributiecentra kwamen met "Chocomel" en horeca koffiemelk. Dat waren dus twee leveranciers met chocolademelk, de meesten besloten, omwille van de administratie, het uitsorteren en de opslagruimte van het fust, te kiezen voor "Nutricia". De productie en distributie van de "Fosco" liep zo ver terug dat het niet meer rendabel was om hier mee door te gaan. Het zal zo [precies weet ik het niet meer] rond 1985 zijn geweest, dat er definitief met de productie werd gestopt.

Overname's

F.Korff werd in 1978 eigendom van "General Cocoa Company Holland", dat op zijn beurt in 1986 werd overgenomen door het Amerikaanse Cargill. In 1981 werd de fabriek gesloopt en verdween de merknaam uit beeld. De naam Korff is uit het Amsterdamse stadsbeeld verdwenen. Velen herinneren zich toch nog de producten van Korff, waaronder de beroemde cacaodrank "Fosco".

Geplaatst: 9 april 2015

“Fosco” krantenadvertenties -klik op afbeelding voor vergroting-