COÕPERATIEVE STOOMZUIVELFABRIEK 'DE EERSTELING' BRIELLE

De Coöperatie

Melkveehouders uit diverse plaatsen op het eiland Voorne kwamen op 27 april 1896 bij elkaar in Brielle om te besluiten tot de oprichting van een coöperatie voor de verwerking van melk tot roomboter. Tot dat moment gebeurde dat veelal nog op de boerderij. De leden van de coöperatie waren niet allemaal grote veehouders. wat te denken van C.de Snayer uit Vierpolders met slechts een koe in de winter, en drie in de zomer. De start was zeer voortvarend, in mei waren de statuten en een huishoudelijk regelement klaar, en in juli werd het eerste bestuur officieel gekozen.

Het is tegenwoordig eigenlijk niet te geloven dat in slechts negen maanden een complete fabriek kon worden gebouwd. In de huidige tijd kost het al vele jaren om alleen al alle vergunningen binnen te krijgen. Overigens kwam de eerste steenlegging enkele jaren later nog ter sprake. Toen Snoey zijn bestuursfunctie neerlegde, stelde hij het bestuur voor, dat er een steen zou worden ingemetseld, waarop gememoreerd zou worden wanneer, en door wie, de eerste steen was gelegd. Het bestuur vond het een goed plan, mits Snoey zelf die steen zou laten maken; dan zou het bestuur er vervolgens zorg voor dragen dat de steen geplaatst zou worden. In het gebouw is tot op heden geen gedenksteen [meer] te vinden.....

Het Bestuur

De coöperatie was bestemd voor heel Voorne, althans voor de toenmalige gemeentes Brielle, Vierpolders, Rockanje, Oostvoorne en Nieuwenhoorn. Die gedachte kwam ook tot uitdrukking in de samenstelling van het voorlopige bestuur. Uit elk van die gemeentes werden twee leden benoemd in het voorlopige bestuur. Het tijdelijk voorzitterschap kwam in handen van Jan Snoey, die algemeen als voortrekker van de gehele onderneming werd beschouwd. In juli 1896 werd het definitieve bestuur gekozen. Dat bestond uit drie personen, en daarnaast werden er nog eens vijf commissarissen benoemd, waarbij hun woonplaats geen rol speelde. Tot definitief voorzitter werd M.L. Veenenbos uit Brielle gekozen.

Tot directeur werd Otto Bolhuis benoemd. Hij had de dagelijkse leiding en verrichte deze taak tot ieders tevredenheid. Een voorstel van het bestuur om na enige jaren zijn salaris met ƒ 200.00 te verhogen tot ƒ 1400.00 maakte echter in de ledenvergadering de tongen los. Er werd genuanceerd over gesproken, de een was ronduit tegen, een ander vond ƒ 1300.00 genoeg, en weer een ander wilde het bestuur volgen. Volgens goed vaderlands recept werd de gulden middenweg gevolgd. Het salaris werd verhoogd tot ƒ1300.00. Klachten waren er ook, het lid Nieuwland strooide praatjes rond als zou de directeur het vetgehalte van de melk niet goed bepalen. Het bestuur nam toen zelf monsters van de melk van Nieuwland en voerde de controle uit, de uitslag daarvan gaf aan, dat de metingen van de directeur juist waren.

Uitbreiding

Het ging de melkfabriek de eerste jaren zeer voor de wind. De kaasmakerij kwam alsnog van de grond en kon allengs worden uitgebreid, en ook de fabriek zelf werd weldra te klein. Toen in 1906 de tramverbinding tussen Spijkenisse en Oostvoorne voltooid was, speelde men zelfs met plannen om de hele melkfabriek te verplaatsen naar het Ravelijn waarin het tramstation was gelegen. Voorzitter Veenenbos en de directeur gingen het terrein nabij de tramhalte opmeten, en polsten vervolgens bij de RTM [Rotterdamsche Tramweg Maatschappij] of er bezwaar bestond tegen een vestiging van de melkfabriek. Het Ravelijn was echter eigendom van het Ministerie van Oorlog, en dat wilde absoluut geen melkfabriek in het schootsveld. Ook een poging van het bestuur om door middel van voorspraak van de minister van landbouw toestemming tot bouw te verkrijgen, bleef zonder succes. Het antwoord was en bleef nee.

De melksalon bleek in een grote behoefte te voorzien. Zo werd voor het houden van gezellige avonden een piano aangeschaft; er werden voordracht-avonden gehouden en ook werd in deze melksalon op 2 augustus 1919 de Brielse Voetbal Vereniging opgericht, de voorloper van voetbalvereniging WRW. In 1921 vierde men het 25-jarig bestaan van de fabriek, Men kon terug kijken op afwisselend succesvolle, maar ook moeilijke jaren, en men zag de toekomst met vertrouwen tegemoet.

Toenemende concurrentie

In de daarop volgende jaren ging het echter minder goed met de melkfabriek en winkel. Met de melksalon ging het slecht, en de zaak moest in 1926 de deuren sluiten. Directeur Bolhuis vertrok naar Den Haag van waaruit hij liet weten, [kennelijk had hij toen nog banden met de handel] dat "De Eersteling" de verkoop van de roomboter had overgedaan aan W. Noordermeer Hz. De concurrentie nam toe in de persoon van Willem Idaniël van Rij, die in 1927 de ijsfabriek annex ijsfabriek "De Nieuwe Brielsche" had geopend. Deze melkinrichting stond buiten de vestingwallen, nabij het tramstation op het Ravelijn, waar het bestuur van "De Eersteling" ooit een nieuwe melkfabriek had willen bouwen. De neergang zette nu bijzonder snel in en in de plaatselijke kranten verschenen steeds meer advertenties van "De Nieuwe Brielsche". Maar er was ook een gemeenschappelijke bedreiging: de opkomst van margarine. Dit goedkope alternatief voor de Brielsche roomboter, was desastreus voor beide melkfabrieken. In1928 moest "De Eersteling" zijn poorten sluiten; dit na wat in 1896 zo flink en fier begonnen was...

Willem Idaniël van Rij heeft tot 1921 de boerderij "Lindehof" in Rockanje beheerd. Omdat het een huurboerderij was, en mevrouw van Andel er iedere keer een gedeelte van verkocht, bleef er niet veel over om van te bestaan. De boerenschuur is nog verkocht aan Van Marion te Brielle, een korte dikke man, hij woonde aan de Kaaiesingel, daar is de boerenschuur weer opgebouwd. Daarna is Willem verhuisd naar Brielle, naar het Maarland N.Z. Beneden woonden zijn zusters Marie en Jannie. Samen met zijn compagnon Willem de Vos uit Brielle runde hij een zuivelfabriekje aan de Langestraat. Daar dit niet voldeed, is hij enkele jaren daarna voor zichzelf begonnen. Hij liet een huis, zuivel- en ruw ijs-fabriek bouwen, "De Nieuwe Brielse" op de Zuiddam, [In 1973 de Pieter van de Wallendam] bij het toenmalige RTM tramstation "Ravelijn". In 1927 werd het bedrijf overgenomen door "Galak", een Rotterdamse concurrent. De eerste jaren waren voorspoedig, maar in de crisisjaren van de jaren ‘30 werd het minder. In 1935 werd alles onteigend door de provincie Zuid-Holland voor de aanleg van de Groene Kruisweg. Het woonhuis is tot 1 maart 1975 blijven staan, en heeft gediend als dienstwoning voor het districtshoofd C. de Ruiter, en als kantoorruimte voor het district Voorne-Putten van de Provinciale Waterstaat. Na bijna 40 jaar was de zuivelindustrie in Brielle voorgoed verdwenen.

Van Rij’s vrouw Leuntje, die in 1935 weduwe was geworden, is na enkele maanden met haar gezin eerst tijdelijk verhuisd naar het Dijkje, en daarna naar het Koeslop [in 1973 werd dit de Coppelstockstraat]. Hier werd een zuivelfabriekje gebouwd met winkel, voor de verkoop aan huis, om zo weer alles in het klein voort te zetten. Haar oom Dirk uit Leerdam heeft Leuntje met haar gezin in die periode veel bijgestaan. De zonen Willem en Pieter hebben zich gevestigd met de ruw-ijsfabriek aan de Brigitteweg te Brielle. Na de Tweede Wereldoorlog zijn beiden geëmigreerd naar respectievelijk Nieuw-Zeeland en Canada.

Geplaatst: 16 augustus 2012