Oud Gastel het begon met Vacca

Melkrijder Steenstraat, Oud-Gastel, begin jaren 1900

In 1909, zo vermelden de officiële kanalen, kregen Belgische en Nederlandse investeerders een vergunning voor het oprichten ener melkinrichting in het West Brabantse Oud-Gastel: de Compagnie du Lait, onder de handelsnaam Vacca. Voor deze fabriek van de Belgische Societé Anonyme Vacca, [B.V. Vacca], verder bekend onder de naam Vacca - de Latijnse naam voor koe - ondertekenden lokale boeren op 29 januari 1909 in café Van Mechelen op de Markt, contracten voor de melklevering van tweehonderd koeien. Een geschikte locatie voor deze melkinrichting werd gevonden aan de Steenstraat nr. 20 aan de rand van het dorp, met genoeg ruimte voor eventuele verdere uitbreiding. Al snel was de hoge schoorsteenpijp van de melkfabriek een herkenningspunt in de wijde omgeving van Oud-Gastel. Wie de eerste eigenaren waren, is niet meer te achterhalen; ook over de beginjaren is nauwelijks tekst of beeldmateriaal bekend; alleen dat het voornaamste doel van deze onderneming was: het inkopen van rauwe melk van de melkveeboeren in West-Brabant, Tholen en St. Philipsland. Deze werd in de fabriek verwerkt tot melkpoeder voor kalveren, die werd gemaakt van de afgeroomde melk. Om een prijs voor de te leveren melk af te spreken werden deze boeren persoonlijk benaderd. Of toen al gelijk met de productie van gecondenseerde melk in blik is begonnen - die wordt van de overgebleven room gemaakt - is onduidelijk. Later werd dit het belangrijkste product van het bedrijf.

Zo'n 10 jaar later In 1919 werd de fabriek ‘Compagnie du Lait Vacca’, zoals de officiële naam luidde, aangekocht door N.V. Hollandia Vlaardingen.

De N.V. Hollandia, die in Oud-Gastel bleef opereren onder de naam Vacca, pakte de manier om de melkveehouders te benaderen op een toch wel wat moderne manier aan.

In een krant uit 1927 lezen we dat de melkveeboeren door krantenadvertenties werden opgeroepen, alvorens hun melk te verkopen, eerst inlichtingen in te winnen omtrent de prijzen van Vacca; dat kon zelfs bij eigenaren van cafés in diverse plaatsen in de omgeving van de fabriek. Ook de inschrijvingen van het melkbussenvervoer van boerderij naar fabriek werd door middel van krantenadvertenties aangekondigd, zo is te lezen in de krant van 13 februari 1928. Vacca te Oud-Gastel was voor de N.V. Hollandia te Vlaardingen, vanwege de productie van gecondenseerde melk in blik, een bijzonder interessante overname-partner. Het depot van Vacca in Bergen op Zoom bevond zich aan de Boutershemstraat 30 aldaar.

Zindelijke melkwinning, die aan de hoge eisen van hygiëne beantwoordde, stond in 1928 al hoog in het vaandel van Vacca, iets wat waarschijnlijk werd aangemoedigd door het moederbedrijf N.V. Hollandia in Vlaardingen. Zo konden de melkveehouders die hun melk leverden aan Vacca een diploma behalen als ze gedurende een jaar melk aanleverden, die uit het oogpunt van hygiëne niets te wensen overliet. Dat in die tijd veel zaken in een café werden besproken en afgehandeld, blijkt wel uit het krantenbericht van 30 november 1928. Daarin staat dat de diploma's van 15 melkveehouders uit de omgeving van Tholen in café Rampart in Oud-Vossemeer te bezichtigen waren. Het uitbetalen van het melkgeld voor de geleverde melk aan Vacca geschiedde in die tijd eveneens bij de plaatselijke horeca. Ook in de oorlogsjaren verwerkte - op wat beperkingen na - dit bedrijf de aangevoerde melk; voor de boter golden andere regels, die na de oorlog weer werden genormaliseerd.

De Naamloze Vennootschap Hollandia, Hollandsche fabriek van Melkproducten’, het moederbedrijf van Vacca in Oud-Gastel, werd opgericht op 4 februari 1882 te Vlaardingen door de uit Noord- Brabant afkomstige C.H. Wagenaar-Hummelinck.

Hoewel de N.V. Hollandia officieel was opgericht in Den Haag, vestigde het kantoor zich in Vlaardingen, waar Wagenaar voor 140.000 gulden de eigenaar werd van het voormalige pand van rederij ‘et Noorden, aan de Oosthavenkade. Toeval of niet, dit bedrijf van reder Muurling, dat melk, boter en kaas leverde, heette ook Vacca. Bepaald voortvarend ging het niet, zes jaar lang werd er verlies gedraaid. De kentering kwam in 1897, en twee jaar later werden de blikjes gecondenseerde melk zelfs naar Frankrijk en Zwitserland geëxporteerd. Het ging zo goed met het bedrijf - mede door de lange lijst van overnames in Nederland en buitenland, - dat er in 1912 fors moest worden uitgebreid in kantoorruimte. Er werd een extra [linker-] vleugel aan het bestaande pand in Vlaardingen gebouwd, gelijk aan het rechterdeel, wat het gehele gebouw symmetrisch maakte.

Aanvankelijk begonnen met slechts 10 man in dienst, groeide het bedrijf geleidelijk uit tot een concern met wel 1500 personeelslieden. Wagenaar stierf in 1914 na een kort ziekbed op 70-jarige leeftijd. Zijn zoon Marius Gerrit nam toen samen met zijn oudere broer Jan Maurits, de leiding van het bedrijf over.

Vacca Oud-Gastel groeide door al deze overnames gestaag door. Na de Tweede Wereldoorlog werd voor de melkveehouders de zelfverzorging van boter weer ingevoerd en werden door de distributiedienst aan de melkveehouders die hiervoor in aanmerking kwamen, aankoopvergunningen uitgereikt, die konden worden ingeleverd bij de firma A. Cense en J.C. v.d. Stel te Tholen.

De heer G. Rock, directeur van Vacca, werd gekozen tot lid van een bemiddelingscommissie om samen met andere leden de CAO-geschillen met arbeiders in de zuivelindustrie van mei 1948 op te lossen

Moederbedrijf Hollandia ondervond in de oorlogsjaren veel tegenwerking van de bezetter, met name de melkinname op Zuid-Beveland kwam behoorlijk in het gedrang. Ook na de oorlog waren deze moeilijkheden bepaald nog niet opgelost: het opnieuw interesseren van de melkveehouders voor de levering van melk aan Vacca – Hollandia ging moeizaam. Langzaam aan kwam dit weer op gang en zo kon men in 1950 beginnen met de bouw van een ontvangststation voor melk in Goes, dat op 29 juni 1951 door burgemeester Ten Kate feestelijk werd geopend. De aangevoerde melk onderging daar een eenvoudige behandeling en werd daarna met melktankwagens afgevoerd naar de melkfabriek in Oud-Gastel. De heer G. Rockx, directeur in Oud-Gastel, werd ook als directeur benoemd in Goes. De heer P.A. Huyskens, medewerker in Oud-Gastel, werd als bedrijfsleider aangesteld. Begin vijftiger jaren was er nog niet zo iets als een melkquotum, dus werd er een middel gezocht om voor de melkveehouders de meest rendabele oplossing te vinden. Een commissie, bestaande uit vertegenwoordigers van drie landbouworganisaties, kreeg de opdracht om een afzetapparaat in het leven te roepen waar de melkveehouders hun overtollige melk aan konden verkopen.

Melkfabriek Vacca - N.V. Holandia - Oud Gastel omstreeks 1919

C.H. Wagenaar-Hummelinck

N.V. Koninklijke Hollandia - Goes 1952

Vacca – Hollandia was met deze ontwikkeling bepaald niet zo gelukkig, omdat het wel eens een bedreiging kon zijn voor de sterke positie die zij toen innam. Men deed er dan ook van alles aan om dit te voorkomen en men zond tot tweemaal toe circulaires aan de melkleveranciers om hieraan vooral toch geen medewerking te verlenen, en de eigen vrijheid, dus het niet georganiseerd zijn, als een kostbaar bezit te koesteren. Het moge duidelijk zijn dat Vacca – Hollandia hierbij het grootste belang had; men vreesde wel eens veel hogere melkprijzen te moeten gaan uitbetalen. Een ander argument was dat het niet de melkveehouders waren die zich zo nodig wilden organiseren, maar dit af kwam van de drie landbouworganisaties.

In 1952 vierde de N.V.Hollandia te Vlaardingen zijn zeventigjarig bestaan; Vacca in Oud-Gastel bestond toen 43 jaar. Met zuivelfabrieken, niet alleen in Vlaardingen, Oud Gastel, Goes en Bergen op Zoom, maar ook in Vlissingen, Bolsward, Scharsterbrug, Purmerend, Den Helder en Hazerswoude had het bedrijf - na alle tegenslagen van de Tweede Wereldoorlog weer te zijn boven gekomen - alle reden om hier een feest van te maken. In Oud-Gastel hield directeur Rockx een toespraak, en hij ging in op de enorme groei die het bedrijf in de afgelopen zeventig jaar had doorgemaakt. Uiteraard was er veel hulde voor de oprichter van de N.V. Hollandia, de heer C.H. Wagenaar-Hummelinck, die met zijn doorzettingsvermogen en brede visie en bovenal zijn grote bekwaamheid het bedrijf zo groot had gemaakt. Duizenden melkveehouders in Brabant, Zeeland en andere provincies werden op die dinsdag al vroeg verrast met cadeaus: de boeren kregen een doos sigaren en de boerinnen bonbons. Hoogtepunt van de viering was natuurlijk in Vlaardingen, waar de fabriekshal in een bloemenzee was herschapen, en waar afgevaardigden van alle fabrieken plus de handelspartners en diverse autoriteiten aanwezig waren.

Voor de jaarlijkse contactavond op 13 februari 1952 werden de honderden melkveehouders van de N.V. Hollandia op Zuid Beveland met bussen opgehaald, om in de ‘Prins van Oranje’ te Goes met directeur G. Rockx van de fabrieken Oud Gastel en Goes onthaald te worden.

Buiten de zuivel, waarin de N.V. Hollandia meer dan 100 miljoen liter melk per jaar verwerkte met als specialisatie, gecondenseerde melk in blik, hield het bedrijf zich ook bezig met de fabricage van suiker; zo had men fabrieken in Vlaardingen en Gorkum, die later zijn opgegaan in de CSM, de Centrale Suiker Maatschappij. Ook hadden zij belangen in diverse kaas - en roomboterfabrieken in Schiedam en Sneek. Zelfs in Canada zat nog een dochteronderneming en in New York had het bedrijf een exportkantoor. Verdere producten van de N.V. Hollandia waren ook nog groenten, vruchtenconserven en tomatenpuree

N.V. Hollandia - Vlaardingen 1920

Hollandia was de eerste, die op grote schaal de laag gepasteuriseerde melk ging leveren in een bruine fles, dit ondanks de hogere aanschafprijs. [zie foto] Middels een folder die onder alle klanten, met name in West-Brabant, Zeeland en op Flakkee werd verspreid, kondigde men aan dat per maandag 11 januari 1960 de bruine melkfles zou worden geïntroduceerd, het was een landelijke primeur. Met gepaste trots werd uitgelegd waarom laag gepasteuriseerde melk in een bruine fles beter zou zijn, dit was wetenschappelijk vastgesteld, en kwam doordat de bruine fles de ultraviolette stralen van het dag- c.q. zonlicht voor 80 % zou tegen houden. Bij de gewone doorschijnende melkfles zou dit slechts 30 % zijn. Daarnaast zouden bepaalde oxidatie -processen die de smaak bederven, door het bruine glas niet plaats vinden.

Hollandia had in het eigen laboratorium uitgebreide testen uitgevoerd, waarbij werd vastgesteld, dat de smaak van de melk en de vitaminen die een hoge voedingswaarde aan de melk geven, in een bruine fles veel beter bewaard zouden blijven. In cijfers kwam het er op neer dat bij laag gepasteuriseerde melk, in de reguliere doorschijnende fles geplaatst in direct daglicht, de vitamine C. terugliep van 11.3 mg tot 0.2 mg in drie kwartier tijd; bij de melk afgevuld in een bruine fles, duurde dat bijna vier uur.

Die bruine melkfles werd ondanks de hogere omzet in het begin, na een aantal maanden, en mede door een extreem warm voorjaar, al weer afgeschaft. Grootste nadeel van de bruine melkfles was dat de temperatuur in de bruine melkflessen zo snel opliep, dat de melk al in één dag verzuurde. Het was namelijk niet zo dat de melk in de bruine melkfles langer goed bleef dan in de reguliere doorschijnende fles. In die tijd was de koelkast nog lang geen gemeengoed, en werd de dagmelk veelal ergens op de koelste plek in huis bewaard.

Dat het afscheid van directeur Gerardus Rockx snel naderde, werd duidelijk op de contactavond van zaterdag 10 februari 1962 weer in ‘De Prins van Oranje’ te Goes. [zie foto] Na de pauze werd afscheid genomen van de heer Rockx, die toen meer dan 50 jaar bij Hollandia in dienst was geweest, en vanaf 1942 ook directeur in Oud Gastel was en later ook van het ontvangststation in Goes. Door de de heren Bruijning en Poleij werd namens alle 600 aanwezige melkveehouders en hun echtgenotes een koelkast aangeboden, voor het vele werk dat directeur G. Rockx verzet had, en speciaal voor wat hij had betekend voor de kwaliteitsverbetering van de melk.

Directeur Rockx zou op 1 juni 1962 met pensioen zijn gegaan; helaas kwam hij drie weken voor zijn pensionering, op 9 mei 1962 op 65-jarige leeftijd te overlijden. Op 12 mei 1962 werd hij na de plechtige uitvaartdienst in de Parochie Kerk te Oud-Gastel, begraven op het R.K. kerkhof aldaar.

Door het plotselinge overlijden van directeur Rockx werd met ingang van 1 juni 1962 de heer W.J.J. Veelenturf, die al sinds 1 januari 1955 assistent-fabrieksdirecteur was, benoemd tot de nieuwe directeur van de N.V. Koninklijke Hollandia in Oud-Gastel.

Directeur E. de Boer, van de afdeling in Bergen op Zoom, sinds twee jaar aldaar werkzaam, had op 29 oktober 1966 nog alle reden voor een gezellig feestje, dat met zo'n 100 personen in de ‘Korenbeurs’ te Bergen op Zoom werd gevierd. Het moederbedrijf in Vlaardingen bestond toen namelijk 100 jaar, Oud-Gastel 58 jaar, Goes 15 jaar en de fabriek in Bergen op Zoom 30 jaar’. Het bedrijf was opgericht in 1936, en sinds 1940, na een voorspoedige groei gesitueerd aan het Geertruidaplein [later Bruinevisstraat]. Ooit was men begonnen met zes melkventers en vijf personeelsleden.

In 1957 vond er een concentratie plaats van de zuidelijke Hollandia- melkinrichtingen, met als gevolg dat in Bergen op Zoom de fabriek zo grondig werd verbouwd dat het leek of er een nieuwe stond. Oud-Gastel en melkontvangststation Goes werden depots. Men beschikte toen over een omvangrijk bezorgingsgebied dat zich uitstrekte van Klundert en Roosendaal tot over heel West Brabant, de Bevelanden en Tholen.

N.V. Koninklijke Hollandia Bergen op Zoom ontving zijn melk voornamelijk via het melkontvangststation in Goes. Die melk kwam uit een gebied met kleinschalige melkveehouders, die hun melk al wel verzamelden en koelden in een tank, maar die melk werd daarna weer in bussen overgepompt en opgehaald, omdat Hollandia Goes geen rijdende melkontvangst kon organiseren. Na de ontvangst in Goes werd alle melk met een grote tankwagen vervoerd naar Bergen op Zoom om daar te worden verwerkt.

Was men in 1966 bij Hollandia te Bergen op Zoom nog in jubelstemming, dat was in maart 1969 wel anders. De directie te Vlaardingen had namelijk besloten tot een nieuwe ronde van centralisatie, wat inhield dat de productie van comsumptiemelk van de fabrieken in Vlaardingen en Bergen op Zoom werd ondergebracht in Oud-Gastel. De afdeling condensmelk van Oud Gastel werd overgebracht naar de fabriek in Bolsward - Friesland. Voor Oud-Gastel betekende dit een investering van vele miljoenen guldens, en de verwerking van totaal 40 miljoen liter melk op jaarbasis. Helaas zat er ook toen al een minpuntje aan zo'n centralisatie, er verdwenen 30 arbeidsplaatsen in Bergen op Zoom en Oud-Gastel.

In 1971 werd de Koninklijke Hollandia-Vacca overgenomen door het Nestlé-concern. Een bedrijf opgericht in 1866 door de op 10 augustus 1814 geboren Duitser, Henri Nestlé in Vevey Zwitserland, waar het hoofdkantoor nog steeds is gevestigd. Deze overname had natuurlijk ook de nodige gevolgen voor Oud-Gastel. Hollandia te Vlaardingen had in die tijd een twaalftal zuivelfabrieken in ons land, waarin totaal zo'n 1500 mensen werkzaam waren. Alle aandelen van die twaalf zuivelfabrieken, dus ook die Oud-Gastel, werden verkocht aan het internationale levensmiddelenconcern Nestlé.

De directie van Hollandia te Vlaardingen, inmiddels dus onderdeel van Nestlé, kondigde al snel na de overnames aan dat men de productie van de blikjes gecondenseerde melk ging concentreren in de bedrijven van Bolsward en Oud-Gastel, en dat de fabrieken in Vlaardingen en Bergen op Zoom [1973] werden gesloten. Van het goede sociale beleid bij zuivelondernemingen in ons land was bij Nestlé totaal geen sprake. Het concern weigerde botweg ook maar enige sociale regeling te treffen met vakbonden en personeel, regelingen die bij fusies en overnames van zuivelbedrijven altijd van kracht waren. Deze opstelling leidde tot een ernstig conflict met de Algemene Nederlandse Agrarische Bedrijfsbond, die zich keerde tegen Nestlé, maar die wel zijn steun gaf aan de directie van Hollandia. Dit bedrijf was in grote verlegenheid gebracht door de asociale opstelling van Nestlé.

Pagina 23

Henri Nestlé

N.V. Koninklijke Hollandia melkfabriek Bruinevisstraat Bergen op Zoom

Terug naar boven ↑